Geschiedenis van Tolhuistuin

Tolhuistuin kent een bijzondere geschiedenis. De Tuin van Tolhuistuin is een van de oudste stadsparken van Amsterdam, een plek voor recreatie en ontspanning. Al eeuwen lang ligt ze daar, aan de andere kant van het IJ, tegenover het centrum van Amsterdam. Het was de plek waar reizigers konden wachten om met de boot naar het centrum over te steken als de stadspoorten in de ochtend opengaan.
In 1770 wordt er een theekoepel gebouwd met een grote tuin: de Tolhuistuin. Die tuin is een populair uitje voor Amsterdammers, met een prachtig uitzicht op de stad. Tolhuistuin wordt een van de meest geliefde uitgaansgelegenheden van de stad, vooral onder de gegoede burgerij, met een schitterend uitzicht op het IJ en het centrum van Amsterdam. Vanaf 1870 zijn er ook openluchtconcerten. Er is een dansvloer, een kegelbaan, een schietbaan, een speeltuin en er worden zwemwedstrijden georganiseerd.

Als Noord eind 19e eeuw meer en meer een plek wordt voor zware industrie, stopt Tolhuistuin met de concerten. Wel vinden er grote manifestaties plaats over innovatie en techniek, zoals de eerste Nederlandse scheepvaarttentoonstelling in 1913 en de eerste luchtvaarttentoonstelling Amsterdam in 1919. In 1919 wordt Tolhuistuin door de gemeente aangepast met als doel dat het geschikt wordt voor alle lagen van de bevolking. In de Tuin komt een grasveld en speelterrein, in die periode een noviteit.

Plek voor onderzoek en innovatie

Eind jaren ’30 wordt besloten om het terrein over te dragen aan de Bataafse Petroleum Maatschappij/ Shell. Met de komst van Shell wordt Tolhuistuin onderdeel van Lab Amsterdam, het onderzoekscentrum van de oliegigant. Bijna honderd jaar lang is Lab Amsterdam het hart van de fossiele industrie. Het terrein biedt ruimte aan kantoren, laboratoria en hallen met tal van proefinstallaties, zoals het Polymerencentrum, de Proeffabriek, de Shelltoren en de Biologische Afdeling. Shell doet er wetenschappelijk en technisch onderzoek naar benzine, asfalt, kerosine, bestrijdingsmiddelen, kraakgas, chemie en meer. In 1954 wordt de eerste elektronische rekenmachine van Nederland geïnstalleerd in Noord, de Miracle, een voorloper van de computer.

Op het Tolhuistuinterrein komen nieuwe gebouwen, een gebouw voor de Bedrijfs Geneeskundige Dienst (1955, nu: de Staalvilla), een Portierswoning (1938, nu: Villa Abspoel), een Kantine voor Personeel met Weeksalaris (1938, nu: het Poortgebouw) en twee dienstwoningen (nu: het Reservaat). Het grootste gebouw op het Tolhuistuinterrein is de bedrijfskantine, die we nu het Paviljoen noemen. Deze is gebouwd in de jaren 1971-1974 naar ontwerp van architect Arthur Staal (1907-1993). Het gebouw is gemeentelijk monument.
Tolhuistuin is al die tijd hermetisch afgesloten voor het publiek, weggestopt achter een hek.

Tolhuistuin, plek voor kunst en cultuur

In 2009 verkoopt Shell het terrein aan Gemeente Amsterdam. Het grootste deel van het gebied wordt verder ontwikkeld, maar een aantal gebouwen blijft behouden. In het Groot Lab (ALAB) en de Overhoekstoren (A’DAM toren) zijn inmiddels bedrijven, startups, hostel, restaurants en een club gehuisvest.
De gemeente start een competitie op zoek naar goede ideeën om het Tolhuistuincomplex tot een ontmoetingsplek te maken voor bewoners van Amsterdam. Deze historische plek voor cultuur, recreatie en innovatie biedt de juiste ingrediënten om proeftuin te worden voor een nieuwe tijd.

De competitie wordt gewonnen door Chris Keulemans met Stichting Tolhuistuin (destijds Cultuur aan het IJ). Tolhuistuin wordt een unieke plek voor kunst en cultuur voor de bewoners van Amsterdam, en voor Stadsdeel Noord in het bijzonder. Terwijl het Paviljoen samen met Paradiso en THT Horeca B.V. grondig wordt verbouwd, start de programmering in de Tuin en nemen culturele organisaties hun intrek in de verschillende panden op het terrein: de Staalvilla, het Poortgebouw, het Reservaat, het Brughuis en Villa Abspoel.

In 2014 is de verbouwing van het Paviljoen achter de rug en wordt het hele Tolhuistuinterrein feestelijk geopend voor het publiek. Hiphopdansschool Solid Ground Movement en TIP Amsterdam Noord gaan open en ook het Leeshuis opent haar deuren.

In korte tijd is Tolhuistuin uitgegroeid tot een bruisende culturele hotspot aan de IJ-oever van Amsterdam Noord, een plek voor muziek, beelden, verhalen en heerlijk eten. Van intieme theateroptredens tot grote concerten en manifestaties. Van buitenexpo’s tot spraakmakende podcastprogramma’s. Van laagdrempelig dorpshuis tot bruisend festival. Een plek voor verbeelding en voor verandering.